KHÔI PHỤC LẠI TÊN KHOA HỌC CỦA RIỀNG LÀO – ALPINIA LAOSENSIS GAGN., TRƯỚC ĐÂY LÀ TÊN ĐỒNG NGHĨA CỦA RIỀNG GỪNG - ALPINIA CONCHIGERA GRIFF

Riềng lào - Alpinia laosensis Gagnep. trước đây được coi là tên đồng nghĩa của Riềng rừng - Alpinia conchigera. Tuy nhiên, nghiên cứu các mẫu vật và cây sống của A. laosensisA. conchigera cho thấy chúng là hai loài riêng biệt. Alpinia laosensis phân biệt với A. conchigera ở dạng của quả, hình dạng và kích thước của lá, màu sắc của cánh môi. Bài báo (Alpinia laosensis, the correct name for a species previously misidentified as A. conchigera, 2021), đã phân tích sai khác của các đặc điểm 2 loài, phục hồi tên khoa học của Riềng lào: Alpinia laosensis Gagn.

Alpinia laosensis (Ảnh 1) được Gagnepain (1906) mô tả dựa trên mẫu quả (Pavie 18, thu ở Lào). Ông cho rằng A. laosensis gần giống A. conchigeraA. siamensis, nhưng phân biệt bởi kích thước lá lớn hơn, cụm nhỏ (cincinnus) nhiều hoa hơn, màu của thùy đài, tràng, kích thước cánh môi, nhị lép bên và chỉ nhị.

Alpinia conchigera (Ảnh 2) được Griffith (1851) mô tả dựa trên một mẫu duy nhất, W. Griffith 5700 thu ở Malacca (Malaixia). Griffith không đề cập đến màu của cánh môi nhưng mô tả màu của nhị lép bên là màu trắng hơi vàng. Baker (Flora of British India, 1892) đã mở rộng phạm vi phân bố của loài này đến Bengal, Campuchia, bán đảo Mã Lai và Thái Lan với đặc điểm cánh môi là "hình cầu hơi vàng có các đường và chấm màu đỏ với hai răng nhỏ ở gốc". Ridley (1899) đã đưa ra một mô tả tỉ mỉ hơn về A. conchigera. Wu & Chen (1978) đã áp dụng tên Alpinia conchigera cho một loài có hoa màu đỏ hơi đen và quả hình thuôn ở nam Vân Nam (Trung Quốc) và trích dẫn bảy mẫu dưới tên đó. Trong Flora Reipublicae Popularis Sinicae (FRPS), Wu & Chen (1981) đã mô tả về A. conchigera kèm theo hình vẽ, tuy nhiên, nhiều đặc điểm sai khác so với mô tả gốc của A. conchigera. Tong (Flora Yunnanica, 1997) đã mô tả A. conchigera từ mẫu thu thập từ Nam Vân Nam. Mô tả của ông phù hợp với mô tả của Wu & Chen (1981) ở hầu hết các đặc điểm ngoại trừ chiều dài của các nhị lép bên, màu sắc của cánh môi, hình dạng và kích thước của quả. Wu & Larsen (2000) chấp nhận việc xác định và theo mô tả của Wu & Chen (1981) với trích dẫn Languas conchigera (Griffith 1851: 424), Burkill (1930: 37) là tên đồng nghĩa duy nhất của A. conchigera.

 Việc nghiên cứu các mẫu trong các phòng tiêu bản và cây trong tự nhiên cho thấy các loài từ nam Vân Nam (Trung Quốc) trước đây được xác định là Alpinia conchigera (Wu & Chen 1978, 1981, Wu 1984, Tong 1997, Wu & Larsen 2000), phù hợp tốt với mô tả của Tong (Tong 1997), nhưng mâu thuẫn với mô tả của Wu & Chen (1981) và Wu & Larsen (2000). Rõ ràng là cái tên A. conchigera đã bị áp dụng sai cho một loài có hoa màu đỏ tươi và quả hình thuôn phổ biến ở Nam Vân Nam. Loài này khác với A. conchigera ở một số đặc điểm, như hình dạng của quả, hình dạng và kích thước của lá, màu sắc của cánh môi. Sau khi kiểm tra lại cẩn thận các mô tả gốc và tài liệu liên quan đến tất cả các tên loài thuộc chi Riềng - Alpinia, đặc biệt các loài từ Bán đảo châu Á, bài báo kết luận rằng tên khoa học của Riềng lào là Alpinia laosensis Gagnepain (1906) là tên duy nhất cho loài cây này.

Ảnh 1. Alpinia laosensis: cành mang cụm hoa và hoa

(Ảnh: Nguyễn Quốc Bình, chụp tại Đức Xuyên, Đắk Nông)

Ảnh 2. Alpinia conchigera: cành mang cụm hoa và hoa

(Ảnh: Nguyễn Quốc Bình, chụp tại Bạch Mã, Thừ Thiên Huế)

Nguồn trích dẫn tài liệu: Alpinia laosensis, the correct name for a species previously misidentified as A. conchigera. Phytotaxa 508 (2): 129–141 (2021).

Nguồn tin: Nguyễn Quốc Bình, Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, VAST

Tin cùng loại